جاده یک‌طرفه روابط واشنگتن- ریاض

پایگاه رهنما:

در میانه تابستان امسال، وقتی جو بایدن طی دیداری رسمی وارد عربستان شد، سردی استقبال سعودی‌ها از رئیس‌جمهور آمریکا به چشم همه آمد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، ترجیح داد با رئیس‌جمهور آمریکا دست ندهد و فقط با زدن مشت، از او استقبال کند. این رفتار، اگرچه به بهانه بیماری کرونا بود، اما نشانه این واقعیت است که روابط ریاض و واشنگتن دیگر مانند دوران گذشته، گرم و نزدیک نیست.
پس از جنگ جهانی دوم بود که عربستان سعودی برای آمریکا به یک شریک اقتصادی مهم تبدیل شد. این شراکت اقتصادی بیش از هرچیز ناشی از دشمنان مشترک و همچنین نیازهای مکمل دوطرف بود. نفت مانند خون در اقتصاد آمریکا می‌چرخید و سلاح‌های آمریکایی امنیت عربستان را تامین می‌کرد.
«گریگوری گاوز»، کارشناس روابط بین‌الملل در مدرسه دولتی و خدمات عمومی بوش در تگزاس معتقد است که اهداف استراتژیک مشترک واشنگتن و ریاض در جنگ سرد، به حداقل رساندن نفوذ شوروی در خاورمیانه بود و این هدف مشترک به نزدیکی بیشتر دوطرف کمک کرد. در سال‌های بعد، با تبدیل شدن نفت به موضوعی مهم‌تر و حیاتی‌تر برای آمریکا، حفظ روابط خوب با سعودی‌ها هدف مهم هر دو حزب آمریکا در طول دهه 1980بود. گاوز، دوره دوم روابط عربستان و ریاض را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه 1990تا دهه 2010می‌داند. به اعتقاد او، در این دو دهه، آمریکا تنها گزینه عربستان برای شراکت با قدرت‌های بزرگ بین‌المللی بود. دوره سوم و متفاوت روابط عربستان و آمریکا دوره‌ای است که طی تقریبا یک دهه گذشته همزمان با سیاست‌های ناکارآمد آمریکا در افغانستان و عراق و ظهور قدرتی به اسم چین و تلاش روسیه برای بازگشت به‌عنوان یک قدرت بزرگ همراه است. در این دوره، دشمن مشترک به‌عنوان عامل پیوند دهنده عربستان و آمریکا در دهه‌های گذشته دیگر آن موضوعیت کذشته را  ندارد. در همین دوره سوم است که بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال برجسته‌سازی‌ چین و روسیه به‌عنوان دشمن مشترک واشنگتن و ریاض است، اما سعودی‌ها مسیر دیگری می‌روند. اکنون چین بزرگ‌ترین مشتری نفت و شریک تجاری عربستان است. تجارت عربستان و چین از مرز 500میلیون دلار در سال 1990به 87میلیارد دلار در سال 2021رسیده است. در سال 2021، ارزش صادرات عربستان به چین که به‌طور عمده شامل نفت و فرآورده‌های نفتی بود، بیش از 3 برابر صادرات عربستان به آمریکا و تقریباً 2 برابر صادرات به هند و ژاپن بوده است. روسیه در سال 2021 بود که در کنار عربستان، ائتلاف «اوپک پلاس» را برای کنترل بازار نفت تشکیل داد. ریاض با این اقدام نشان داد که نگاهش به شرکای بزرگ بین‌المللی دیگر مانند گذشته همسو با نگاه آمریکایی‌ها نیست.

سالی تیره در روابط عربستان و آمریکا

 سالی که در روزهای پایانی آن هستیم نقطه اوج دگرگونی در روابط عربستان و آمریکا بود. به‌نظر می‌رسد طی این سال، جاده روابط واشنگتن و ریاض، یکطرفه به نفع سعودی‌ها شده است. عمر بن فاروق، روزنامه‌نگار مقیم واشنگتن در گزارشی در وب سایت «میدل‌ایست‌‌ای» می‌نویسد: بایدن در سال  2022اقدامات متعددی برای راضی کردن پادشاهی سعودی انجام داد، درحالی‌که عربستان سعودی درخواست‌های آمریکا برای افزایش تولید نفت را خیلی آشکارا رد کرد.
نخستین نشانه‌های بارز تنش میان دو طرف در جنگ اوکراین رخ داد. سعودی‌ها برخلاف همسویی تاریخی خود با واشنگتن، این بار در جبهه غرب برای محکومیت مسکو قرار نگرفتند و خود را بی‌طرف نشان دادند. «جورجیو کافایرو»، مدیر مؤسسه آنالیتیکس خلیج‌فارس می‌گوید: «روابط آمریکا و عربستان در طول سال 2022بسیار تیره بود. موضع بی‌طرف ریاض در قبال حمله روسیه به اوکراین، واشنگتن را ناراحت کرد؛ درحالی‌که کاخ سفید انتظار همراهی ریاض را داشت.

بی‌توجهی ریاض به واشنگتن
بایدن تا‌کنون تلاش داشته است تا به هر طریقی دل محمد بن سلمان را که رهبر واقعی عربستان است، به‌دست آورد. او با وجود انتقادات زیاد در آمریکا، اما برای دیدار با بن‌سلمان به عربستان رفت، اما استقبال از بایدن در ریاض بسیار سرد بود. سفر بایدن به احیای چهره ولیعهد سعودی پس از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی واشنگتن‌پست، در میان قدرت‌های غربی کمک زیادی کرد. در این سفر بایدن چند توافق مخابراتی و تجاری ازجمله در زمینه فناوری مخابراتی 6G با عربستان امضا کرد، اما ریاض به مهم‌ترین خواسته واشنگتن برای افزایش عرضه نفت در بازار بی‌توجهی نشان داد. عربستان همچنین اندکی پس از پایان دیدار با بایدن یک شهروند آمریکایی را به 16سال زندان محکوم کرد تا نشان دهد که برای درخواست‌های آمریکا دیگر ارزشی قائل نیست.
تاکنون حتی گروهی از اعضای کنگره ازجمله باب مندرز، سناتور ارشد دمکرات و رئیس کمیته روابط خارجی سنا، خواستار توقف هرگونه حمایت نظامی آمریکا از عربستان در جنگ یمن شده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد دولت بایدن تمایلی ندارد تا بیش از این عربستان را از خود دور کند. فراتر از این، دولت بایدن اقداماتی را برای اعطای مصونیت دیپلماتیک به بن سلمان در پرونده قتل خاشقچی انجام داده است تا نشان دهد که هرکاری را برای بازگشت عربستان انجام می‌دهد. هرچند ریاض نشان داده که قبله‌اش دیگر مانند گذشته به ‌سوی کاخ سفید نیست.
اما با وجود تنش‌های موجود در روابط آمریکا و عربستان، برخی کارشناسان همچنان معتقدند که روابط دوطرف در سال 2023در فضایی نزدیک دنبال خواهد شد. عربستان سعودی نگران برنامه‌های آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران است. شاید دیگر نتوان روابط 2 کشور را همچون گذشته دوستانه خواند، اما به هر حال آمریکا و عربستان هنوز منافع مشترکی در خاورمیانه دارند که آنها را در کنار هم قرار می‌دهد.

آیا روسیه و چین  می تواند جایگزین آمریکا برای  عربستان شود

کسانی که روابط آمریکا و عربستان در دوران ملک عبدالله را به یاد می‌آورند، متوجه می‌شوند که هم‌اکنون رویکرد عربستان سعودی در قبال آمریکا بسیار تغییر کرده و این روابط از سوی ریاض صرفاً منفعت محور شده است. همچنین روابط استراتژیک رو به رشد بین مسکو و ریاض هم برای ریاض بیشتر جنبه منفعت‌محوری دارد. عربستان می‌داند که منافعی که از طریق رابطه با روسیه به‌دست می‌آورد، بسیار بیشتر از رابطه با آمریکاست. روسیه منافعی را برای ریاض برآورده می‌کند که آمریکا نمی‌تواند آنها را فراهم کند. عربستان سعودی به دنبال جنگنده سوخو-57 روسیه و جنگنده چینی اف- سی 31 است وقبل از آن نیز برای به‌دست آوردن جنگنده نسل جدید
اف-35 آمریکا تلاش کرده ، ولی به نتیجه نرسیده بود. اما چین و روسیه برای تحویل جنگنده‌های خود به عربستان مخالفتی ندارند. منافع عربستان در نوسازی سریع زیرساخت‌های نظامی خود است. این در شرایطی است که وزارت امور خارجه آمریکا به‌دنبال توقف روند فروش تسلیحات به سعودی‌هاست.